Bouwgrond in Vlaanderen is schaars. De prijs is navenant hoog. Hetzelfde geldt voor de prijs van woningen: die is tussen 1983 en 2004 maar liefst verdrievoudigd. Het aandeel van de grondprijs in de totale kostprijs van een woningproject is de jongste jaren fors toegenomen. Toch blijkt het aanbod aan bouwmogelijkheden in Vlaanderen ruimschoots te volstaan om de woonbehoeften van de komende 15 à 20 jaar op te vangen. Er is maar liefst 36.700 hectare in woonzone en nog eens 17.800 hectare in woonuitbreidingsgebied beschikbaar.

Opvallend is dat het gros van de onbebouwde percelen in woonzone eigendom is van diverse overheden. Dat blijkt uit cijfers die naar voren werden gebracht op een hoorzitting van de commissie ruimtelijke ordening van het Vlaams Parlement. Eenenveertig procent van de onbebouwde percelen blijkt in handen van gemeenten, 5 procent van de OCMW's en 18 procent van het Vlaams Gewest. Ook de federale overheid, intercommunales, kerkfabrieken en de NMBS blijven 'zitten' op heel wat onbebouwde grond.

De Vlaamse overheid moedigt de lokale overheden aan om hun eigendom op de markt te brengen. Maar veel greep heeft ze daar niet op. "Het is voorzien in het regeerakkoord", zegt Philippe Heyvaert, woordvoerder van minister van Ruimtelijke Ordening Dirk Van Mechelen (VLD). "We tonen de gemeenten door middel van een best practices-boek hoe ze hun gronden beter kunnen aanwenden, maar eigenlijk zouden we die politiek structureel moeten verankeren. Natuurlijk, uiteindelijk zijn het de eigenaars zelf die beslissen of ze percelen al dan niet op de markt brengen."

Wat belet de overheden om die schaarse grond vrij te geven? Volgens commissievoorzitter Patrick Lachaert (VLD) blijven ondanks de behoefte aan betaalbare grond veel hectaren onbenut omdat de gemeente en de sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM) zelf niet over voldoende middelen beschikken om de grond te exploiteren. "Het gebeurt dat gemeenten loten aanbieden aan SHM's, maar dat die er geen blijf mee weten, bij gebrek aan personeel en middelen." Lachaert pleit dan ook voor het mogelijk maken van formules van privaat-publieke samenwerking in de sector van de sociale huisvesting. "Vanzelfsprekend moet het dan volgens precieze sociale voorwaarden gebeuren."

Xavier Buijs, expert ruimtelijke ordening van de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten, nuanceert de cijfers. "Slechts 0,5 procent van de gemeentelijke eigenaars blijkt meer dan tien percelen in eigendom te hebben. Het gaat dan om ongeveer 2000 hectare." Toch groeit de druk op de gemeenten, in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen, om betaalbare kavels op de markt te gooien. "Dat vergt een actief grond- en pandenbeleid", zegt Buijs. "Er zijn vele kleine hefbomen mogelijk: van een heffing op ongebruikte gronden tot het aanbieden van kleinere kavels om de prijs te drukken."